Υπογονιμότητα

Τι είναι;

Υπογονιμότητα είναι η αδυναμία ενός ζευγαριού να πετύχει εγκυμοσύνη μετά από ένα έτος συνεχούς προσπάθειας ( ελεύθερες και τακτικές επαφές ). Υπάρχουν πολλά αίτια – βιολογικά και μη – που προκαλούν υπογονιμότητα.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ) ορίζει την υπογονιμότητα ως εξής:

Υπογονιμότητα είναι «η νόσος του αναπαραγωγικού συστήματος που χαρακτηρίζεται από την ανικανότητα σύλληψης και επιτυχούς κλινικής εγκυμοσύνης μετά από την πάροδο δωδεκάμηνης ελεύθερης σεξουαλικής δραστηριότητας και χωρίς να υπάρχει άλλη προφανής αιτία για αυτό, όπως θηλασμός, λοχεία, αμηνόρροια – απώλεια περιόδων)

Η υπογονιμότητα διακρίνεται σε πρωτοπαθή υπογονιμότητα και δευτεροπαθή υπογονιμότητα :Πρωτοπαθής υπογονιμότητα είναι αυτή που αναφέρεται στο ζευγάρι που δεν έχει πετύχει εγκυμοσύνη ποτέ πριν.

Δευτεροπαθής υπογονιμότητα είναι η δυσκολία στην επίτευξη εγκυμοσύνης για ένα ζευγάρι που έχει πετύχει εγκυμοσύνη στο παρελθόν, ασχέτως αν έχει παιδιά ή όχι, με τους νυν ή άλλους συντρόφους.

Από τα ζευγάρια που προσπαθούν για εγκυμοσύνη, ένα στα επτά μπορεί να αντιμετωπίσει δυσκολίες στο να αποκτήσει παιδί. Τα ποσοστά υπογονιμότητας έχουν αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες . Η αύξηση αυτή οφείλεται κυρίως στην αύξηση του μέσου όρου της ηλικίας των γυναικών – και δευτερευόντως των ανδρών -που προσπαθούν. Περίπου το 40% των προβλημάτων σχετίζονται με προβλήματα που αφορούν τον αντρικό παράγοντα, 40% αφορούν γυναικείους παράγοντες και ένα 20% οφείλεται σε προβλήματα που αφορούν και τους δύο συντρόφους .

Πότε και γιατί να επισκεφτώ τον ειδικό

Ο σημαντικότερος παράγοντας εμφάνισης προβλημάτων γονιμότητας είναι η ηλικία της γυναίκας στη φάση που προσπαθεί για εγκυμοσύνη.

Η μακροχρόνια εμπειρία μας έχει δείξει ότι ο πιο σημαντικός παράγοντας για την επίτευξη μιας εγκυμοσύνης ή τη βελτίωση των ποσοστών επιτυχίας μιας θεραπείας IVF είναι η ηλικία της γυναίκας, συγκεκριμένα του ωαρίου.

Αν μια γυναίκα κάτω των 35 ετών δεν έχει επιτύχει εγκυμοσύνη μετά από δώδεκα μήνες ελεύθερης – χωρίς προφυλάξεις -τακτικής επαφής, τότε θα πρέπει να επισκεφτεί τον ειδικό ιατρό γονιμότητας.

Αν μια γυναίκα άνω των 35 ετών δεν έχει μείνει έγκυος μετά από έξι μήνες ελεύθερων και τακτικών επαφών θα πρέπει άμεσα να επισκεφτεί ειδικό ιατρό γονιμότητας.

Τέλος, εάν η γυναίκα είναι 40 και πλέον ετών και επιθυμεί να τεκνοποιήσει, θα πρέπει να μην χάσει πολύτιμο χρόνο προσπαθώντας για εγκυμοσύνη αλλά να επισκεφτεί άμεσα τον ειδικό ιατρό γονιμότητας για διερεύνηση του ζευγαριού και ενδεχομένως την υποβοήθηση γονιμότητας, αναλόγως των ευρημάτων.

Αντίθετα, η ηλικία του άνδρα δεν παίζει το ίδιο σημαντικό ρόλο στην ικανότητα τεκνοποίησης όσο η ποιότητα του ίδιου του σπέρματος. Η επίδραση της ηλικίας στην ανδρική γονιμότητα είναι λιγότερο ξεκάθαρη. Βέβαια, το ηλικιακό όριο των 65 ετών για τον άνδρα σχετίζεται συχνότερα με γενετικές ανωμαλίες στα έμβρυα που προκύπτουν.

Είναι πολύ σημαντικό το ζευγάρι, σε περίπτωση που αντιμετωπίζει δυσκολία στη σύλληψη, να απευθύνεται σε ειδικό Γυναικολόγο γονιμότητας. Αυτή η εξειδίκευση της Γυναικολογίας ασχολείται με τη διερεύνηση και θεραπεία του υπογόνιμου ζευγαριού και γενικότερα με το θεωρητικό και πρακτικό κομμάτι της ανθρώπινης αναπαραγωγής.

Ο εξειδικευμένος ιατρός γονιμότητας είναι αυτός ο οποίος :

θα διερευνήσει στοχευμένα το κάθε ζευγάρι
θα διαπιστώσει εάν υπάρχει πρόβλημα
θα εξηγήσει στο ζευγάρι τα ευρήματα
θα δημιουργήσει ένα πλάνο βάσει χρονοδιαγράμματος
θα είναι ουσιαστικός και αποτελεσματικός λόγω πείρας και τεχνογνωσίας.

Πρώτη επίσκεψη στον ειδικό. Τι περιλαμβάνει;

Όταν ένα ζευγάρι επισκέπτεται για πρώτη φορά τον ειδικό Γυναικολόγο γονιμότητας θα του γίνει λήψη εκτενούς ιατρικού ιστορικού καθώς και ιστορικού αναπαραγωγής.

Θα πρέπει το ζευγάρι να έχει μαζί του όλες τις εξετάσεις που/αν έχει κάνει, να γνωρίζει το οικογενειακό του ιστορικό αλλά και να πληροφορήσει τον ειδικό ιατρό για όλα τα φάρμακα, βιταμίνες, ομοιοπαθητικά ή άλλα σκευάσματα που χρησιμοποιεί.

Ο ειδικός ιατρός γονιμότητας θα συζητήσει μαζί σας τυχόν προηγούμενες προσπάθειες υποβοήθησης αναπαραγωγής. Θα πρέπει να είστε σε θέση να απαντήσετε αναλυτικά σε οτιδήποτε σχετικό με αυτές τις προσπάθειες , καθώς ακόμη και οι λεπτομέρειες είναι σημαντικές.

Κατόπιν θα ακολουθήσει η αξιολόγηση του προβλήματος . Ο ειδικός ιατρός θα καθοδηγήσει το ζευγάρι στο επόμενο βήμα που είναι η περαιτέρω διερεύνηση του ζεύγους μέσω των εξειδικευμένων εξετάσεων , τις οποίες θα σας παραπέμψει να κάνετε. Με αυτόν τον τρόπο θα οργανωθεί το καλύτερο για εσάς πλάνο.

Πριν την επίσκεψη το ζευγάρι θα πρέπει να έχει στο μυαλό του όλες τις απορίες και ερωτήσεις που θέλει να κάνει στον ειδικό ιατρό γονιμότητας.

Ενδεικτικά μερικές ερωτήσεις μπορεί να είναι :

Ποιες μπορεί να είναι η βασικές αιτίες του προβλήματος υπογονιμότητας που αντιμετωπίζουμε;
Τι είδους εξετάσεις χρειάζεται να κάνουμε;
Τι είδους θεραπεία μας προτείνετε να κάνουμε αρχικά;
Τι παρενέργειες μπορεί να υπάρξουν αν ακολουθήσουμε την θεραπεία που μας προτείνετε;
Ποια είναι η πιθανότητα να έχουμε πολύδυμη κύηση με την θεραπεία που μας προτείνετε;
Πόσες φορές μπορούμε να επαναλάβουμε τη συγκεκριμένη θεραπεία;
Αν δεν έχουμε επιτυχημένη πρώτη προσπάθεια τι άλλο μας προτείνετε για θεραπεία μετά;
Υπάρχει πιθανότητα να παρουσιαστούν παρενέργειες στο μέλλον που να σχετίζονται με τη θεραπεία αυτή ή άλλες θεραπείες γονιμότητας;

Μη διστάσετε να ρωτήσετε τον ιατρό να σας ενημερώσει και αν χρειαστεί να επαναλάβει τις κρίσιμες για εσάς πληροφορίες.

Η υπογονιμότητα είναι πολύπλευρη και έχει πολλές αποχρώσεις. Η προσέγγισή της απαιτεί λεπτομερή εξέταση όλων των παραμέτρων και προϋποθέτει ένα ποσοστό τύχης για το τελικό θετικό αποτέλεσμα.

Διερεύνηση γονιμότητας - Γυναικείος παράγοντας

Όταν ενοχοποιείται η γυναίκα για την αιτία της υπογονιμότητας του ζεύγους, τότε κάνουμε λόγο για γυναικείο παράγοντα υπογονιμότητας .

Μετά τη λήψη ενός λεπτομερούς ατομικού , οικογενειακού , γυναικολογικού και μαιευτικού ιστορικού ακολουθεί η διερεύνηση του γυναικείου παράγοντα γονιμότητας μέσω ιατρικών εξετάσεων.

Η πρώτη ¨στάση¨ στην διερεύνηση αυτή είναι το γυναικολογικό – διακολπικό υπερηχογράφημα για να αξιολογηθούν τα εσωτερικά γυναικεία γεννητικά όργανα , η μήτρα , το ενδομήτριο( το ενδότερο τμήμα της μήτρας όπου γίνεται η εμφύτευση του εμβρύου), οι ωοθήκες κλπ.

Με το διακολπικό υπερηχογράφημα ο ειδικός ιατρός γονιμότητας δύναται να διαγνώσει και παθολογίες (διογκωμένες σάλπιγγες, υδροσάλπιγγες κλπ) ή μη των σαλπίγγων , που σε φυσιολογικές συνθήκες δεν οφείλουν να απεικονίζονται στο γυναικολογικό υπερηχογράφημα. Ενώ πολύ σημαντική για την αξιολόγηση της γονιμότητας της γυναίκας είναι και η καταμέτρηση των αρχέγονων θυλακίων (μελλοντικές ωορρηξίες) σε αμφότερες τις ωοθήκες.

Ο βασικός ορμονικός έλεγχος που θα δώσει πληροφορίες στο ειδικό ιατρό γονιμότητας για την βιολογική ηλικία των ωοθηκών αφορά τη μέτρηση των ορμονών FSH, LH, οιστραδιόλη (E2), και γίνεται από την 2^η έως την 3^η ημέρα του έμμηνου κύκλου. Επίσης ελέγχονται οι θυρεοειδικές ορμόνες FT4, FT3, TSH, Anti-tpo, Anti-tg αλλά και άλλες ορμόνες που θα κρίνει ο ειδικός ιατρός γονιμότητας αναλόγως του ιστορικού όπως προλακτίνη (PRL),προγεστερόνη (PRG),DHEA, κορτιζόλη κ.α

Η πιο εξειδικευμένη ορμόνη σήμερα είναι η Αnti Mullerian Hormone (AMH). Η μέτρηση της τιμής της γίνεται σε οποιαδήποτε μέρα του έμμηνου κύκλου και είναι ο πιο αξιόπιστος δείκτης των αποθεμάτων των ωοθηκών σε ωάρια. Μας δίνει δηλαδή πληροφορίες για την ποσότητα των εναπομείναντων ωαρίων στις ωοθήκες. Η τιμή της ΑΜΗ μειώνεται όσο η γυναίκα μεγαλώνει διότι με τη πάροδο του χρόνου μειώνονται τα ωοθυλάκια στις ωοθήκες της , μειώνεται δηλαδή η γονιμότητά της . Αξίζει εδώ να αναφερθεί πως η μέτρηση της ΑΜΗ δίνει στον ειδικό ιατρό γονιμότητας πληροφορίες για τη ποσότητα των ωοθυλακίων και όχι για τη ποιότητά τους , που επίσης φθίνει όσο η γυναίκα μεγαλώνει.

Η υστεροσαλπιγγογραφία ( HSG ) είναι εξειδικευμένη ακτινολογική εξέταση. Κατά τη διάρκεια της σαλπιγγογραφίας, απεικονίζονται η μήτρα και οι σάλπιγγες, ελέγχοντας έτσι ανωμαλίες της κοιλότητας της μήτρας( ινομυώματα, διάφραγμα , συμφύσεις κλπ) και την ύπαρξη ανωμαλιών των σαλπίγγων (διάταση και απόφραξη του αυλού τους, συμφύσεις κλπ) , βασικές δηλαδή αιτίες της γυναικείας υπογονιμότητας. Η HSG πρέπει να γίνεται πάντοτε στο α΄ μισό του κύκλου της γυναίκας, δηλαδή αμέσως μετά το τέλος μιας περιόδου. Πολλές γυναίκες τρομοκρατούνται στο άκουσμα της HSG διότι “έχουν ακούσει” από φίλες ότι ήταν επίπονη διαδικασία. Η εξέταση μπορεί να προκαλέσει ήπιες/μέτριες ενοχλήσεις που μοιάζουν με τους πόνους της περιόδου, αλλά έχουν μικρή διάρκεια. Ο ιατρός θα σας προτείνει τη λήψη κάποιου αναλγητικού πριν την υστεροσαλπιγγογραφία και πιθανώς τη λήψη αντιβιοτικών για τη πρόληψη πιθανών λοιμώξεων.

Σε περίπτωση υπερηχογραφικής ή υστεροσαλπιγγικής ένδειξης για περαιτέρω διερεύνηση της κοιλότητας της μήτρας ή μετά από πολλαπλές αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής προτείνεται όπως διενεργηθεί υστεροσκοπικός έλεγχος. Η υστεροσκόπηση είναι μικρής διάρκειας εξέταση, αντίστοιχη της κολονοσκόπησης για το παχύ έντερο, που διενεργείται στο α’ μισό του κύκλου της γυναίκας , χορηγώντας ήπια μέθη ( είδος αναισθησίας). Με την υστεροσκόπηση ελέγχονται με ακρίβεια το κανάλι του τραχήλου, η κοιλότητα της μήτρας αλλά και τα σαλπιγγικά στόμια που βρίσκονται στη κοιλότητα της μήτρας, ενώ όλη η διαδικασία ταυτόχρονα καταγράφεται. Η υστεροσκόπηση μας παρέχει τη δυνατότητα της επί τόπου διόρθωσης τυχόν ευρημάτων ( πολύποδας ενδομητρίου, συμφύσεις τραχήλου και ενδομητρίου, διάφραγμα μήτρας κλπ).

Η λαπαροσκόπηση, είναι η legeartis εξέταση στη διάγνωση της υπογονιμότητας (ανεξήγητης ή οφειλόμενης σε πυελικές παθήσεις π.χ συμφύσεις, ενδομητρίωση) διενεργείται είτε για τη διαπίστωση του προβλήματος υπογονιμότητας – διαγνωστική λαπαροσκόπηση-είτε για τη θεραπεία του προβλήματος υπογονιμότητας π.χ της ενδομητρίωσης. Πιο συγκεκριμένα λαπαροσκοπικά είναι εφικτή η αντιμετώπιση παθολογιών :

των σαλπίγγων (λύση συμφύσεων, αποκατάσταση παθολογιών όπως φίμωση κωδωνικών άκρων, απόφραξη σαλπίγγων σε διάφορα τμήματα εφόσον είναι εφικτή, υδροσάλπιγγα κα).
της μήτρας (ινομυώματα μήτρας- ινομυωματεκτομή )
των ωοθηκών (ορώδεις ή ενδομητριωσικές κύστεις ωοθηκών- κυστεκτομή, μορφώματα ωοθηκών)

Μέσω της μεθόδου της λαπαροσκόπησης , ελέγχεται εκτενώς, σε μεγέθυνση ολόκληρη η πύελος , δίνοντας έτσι, στον ειδικό γονιμότητας – εξειδικευμένο στη λαπαροσκοπική χειρουργική- την ευκαιρία της διάγνωσης και αποκατάστασης παθολογιών που δύσκολα ανευρίσκονται με άλλες μεθόδους ( π.χ γυναικολογικό υπερηχογράφημα ) όπως είναι η παρουσία ενδομητριωσικών εστιών π.χ στο έντερο ή σε άλλα σημεία της ελάσσονος πυέλου.

Γενικές εξετάσεις όπως γενική αίματος, σάκχαρο, γενική ούρων, εξέταση κολπικού επιχρίσματος κ.α. θα κρίνει ο ειδικός ιατρός γονιμότητας τη χρησιμότητά τους ανάλογα των όσων προκύπτουν από το ιστορικό.

Περαιτέρω εξειδικευμένες εξετάσεις όπως καρυότυπος λεμφοκυττάρων, μοριακός έλεγχος ινοκυστικής νόσου, APCR (αντίσταση στη πρωτεΐνη C), ΑΤ III (αντιθρομβίνη ΙΙΙ), πρωτεΐνη S, πρωτεΐνη C , αντιπηκτικό λύκου (LAC), αντιπυρηνικά αντισώματα, αντιμικροσωμιακά αντισώματα, ρευματοειδής παράγων, αντισώματα καρδιολιπίνης IGG και IGM, NK cells, γονίδιο 1691G, παράγοντας πήξης FV ( Leiden), γονίδιο 20210G, προθρομβίνης F (II), γονίδιο (MTHFR 677C) ομοκυστείνης, γονίδιο γλυκοπρωτεϊνης 1a (GP1a), μετάλλαξη PAI-1, διενεργούνται ανάλογα με το ιστορικό της ασθενούς.

Διερεύνηση γονιμότητας - Ανδρικός παράγοντας

Όταν ενοχοποιείται ο άνδρας για την αιτία της υπογονιμότητας του ζεύγους, τότε κάνουμε λόγο για ανδρικό παράγοντα υπογονιμότητας.

Μετά τη λήψη ενός λεπτομερούς ατομικού και ιατρικού ιστορικού ακολουθεί η διερεύνηση του ανδρικού παράγοντα γονιμότητας μέσω ιατρικών εξετάσεων.

Το σπερμοδιάγραμμα είναι η βασική εξέταση διερεύνησης της ανδρικής γονιμότητας. Είναι η εξέταση που μας δίνει πληροφορίες για τον αριθμό , τον όγκο, τη κινητικότητα , τη μορφολογία κ. α των σπερματοζωαρίων.Το σπερμοδιάγραμμα συνίσταται να γίνεται μετά από 3-4 ημέρες αποχής από σεξουαλικές επαφές ενώ είναι καλύτερα η συλλογή του σπέρματος να γίνεται στο εργαστήριο.

Εάν τα αποτελέσματα της ανάλυσης του σπέρματος δεν είναι ικανοποιητικά και μόνο τότε συνίσταται επανάληψη της εξέτασης μετά από κάποιο χρονικό διάστημα,ενώ επί υποψία φλεγμονής ακολουθεί καλλιέργεια σπέρματος και θεραπεία ανάλογη των αποτελεσμάτων.

Περαιτέρω διερευνητικές εξετάσεις, του ανδρικού παράγοντα υπογονιμότητας είναι : υπερηχογράφημα όρχεων, triplex οσχέου- σπερματικών αγγείων αλλά και πιο εξειδικευμένος έλεγχος ο οποίος περιλαμβάνει εξετάσειςόπως μοριακός έλεγχος ινοκυστικής νόσου, καρυότυπος- εξέταση χρωμοσωμάτων (λεμφοκύτταρα περιφερικού αίματος), μοριακός έλεγχος μικροελλείψεων χρωμοσώματος Υ,FSH, LH, οιστραδιόλη (E2), προλακτίνη (PRL), FT4, FT3, TSH, Anti-tpo, Anti-tg , Τεστοστερόνη και ελεύθερη Τεστοστερόνη. Σε περιπτώσεις παθολογικού σπερμοδιαγράμματος ή προηγούμεων αποτυχημένων προσπαθειών εξωσωματικής γονιμοποίησης ( IVF) κρίνεται σκόπιμο όπως διενεργηθεί εξειδικευμένη εξέταση , κατάτμησης DNA σπέρματος (dfi).

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι σε περιπτώσεις παθολογικού σπέρματος και μετά την ολοκλήρωση του γενικότερου ελέγχου ο σύζυγος θα πρέπει να επισκέπτεται ειδικό ουρολόγο που σε συνεργασία με το κέντρο μας του προταθεί η κατάλληλη θεραπεία.